Αυτισμός και Παζλ

Είναι ευρέως γνωστό ότι σε κάποιες περιπτώσεις αυτισμού, τα παιδιά δείχνουν μια ιδιαίτερη προτίμηση για παιχνίδια, όπως τα παζλ και η ταξινόμηση (σε συγκεκριμένες θέσεις) σχημάτων. Σε κάποιες περιπτώσεις δε, τα παιδιά μπορούν να λύσουν παζλ 500 ή 1000 κομματιών σε ελάχιστο χρόνο. Ο παρατηρητής μιας τέτοιας δραστηριότητας μπορεί να διαπιστώσει ότι το παιδί επιλέγει σχεδόν αυτόματα τα κομμάτια από τον σωρό και τα τοποθετεί στην σωστή τους θέση. Αυτό το εντυπωσιακό φαινόμενο έχει οδηγήσει τους υπόλοιπους ανθρώπους σε διάφορα σενάρια ιδιαίτερων «υπερανθρώπινων» ικανοτήτων των αυτιστικών, τα οποία όμως δεν έχουν επιστημονικά αποδειχθεί και τεκμηριωθεί.

Εξήγηση αυτής της ιδιαιτερότητας αποτελεί η υπόθεση της εγκεφαλικής επεξεργασίας από τα αυτιστικά άτομα στοιχείων, τα οποία ο φυσιολογικός εγκέφαλος δεν μπορεί ή δεν μπορεί γρήγορα να επεξεργαστεί, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή μια παρόμοια επίδοση ταχύτητας από μη-αυτιστικά άτομα. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι, πως μπορούν να το κάνουν αυτό;

Τα παζλ αποτελούν σύνθετες εικόνες, χωρισμένες σε πολλά μικρά κομμάτια, μοναδικού σχήματος το καθένα, τα οποία όταν ενώνονται επαναδημιουργούν την αρχική εικόνα. Καταλαβαίνουμε λοιπόν αμέσως, ότι στην διάρκεια επίλυσης του παζλ, ο εγκέφαλός μας πρέπει να «ταιριάξει» τρία κύρια στοιχεία της τμηματοποιημένης εικόνας – το ιδιαίτερο σχήμα του κάθε κομματιού, το χρώμα των γειτονικών κομματιών και την γενική εικόνα, την οποία έχουμε ως στόχο. Αυτή η σύνθετη διαδικασία λοιπόν, φαίνεται να «τρέχει» απίστευτα γρήγορα σε κάποιες περιπτώσεις αυτιστικών ατόμων. Τι είναι όμως αυτό που τα κάνει τόσο ικανά στην σύνθεση των παζλ;

Για να εξετάσουμε την υπόθεση, δώσαμε σε ένα παιδί 9 ετών, αγόρι με αυτισμό, δύο παζλ 48 κομματιών ταυτόχρονα (με τα κομμάτια τους ανακατεμένα). Το συγκεκριμένο παιδί έχει την ικανότητα να συνθέτει παζλ 500 κομματιών σε περίπου 10 λεπτά. Τα δύο ανακατεμένα παζλ δόθηκαν τρεις φορές: την πρώτη τα παζλ ήταν εντελώς διαφορετικά και ως προς το σχήμα των κομματιών, και ως προς το περιεχόμενο της εικόνας. Την δεύτερη φορά τα παζλ ήταν ίδια ως προς το περιεχόμενο, αλλά διαφορετικά ως προς το σχήμα των κομματιών, δηλαδή μια συγκεκριμένη σύνθετη εικόνα κομμένη με δύο διαφορετικούς τρόπους. Την τρίτη φορά τα παζλ ήταν ίδια ως προς το σχήμα, αλλά διαφορετικά ως προς το περιεχόμενο, δηλαδή δύο διαφορετικές σύνθετες εικόνες κομμένες με πανομοιότυπο τρόπο, με αποτέλεσμα το κάθε κομμάτι να μπορεί να τοποθετηθεί στο ίδιο σημείο της άλλης εικόνας. Σε όλες τις περιπτώσεις τα παζλ είχαν το ίδιο μέγεθος, υφή χαρτιού και βάρος.

Το αποτέλεσμα ήταν την πρώτη φορά το παιδί να συνθέσει το παζλ σε περίπου 3 λεπτά. Δεν φάνηκε να δυσκολεύεται ιδιαίτερα, τελειώνοντας αρχικά την μία εικόνα και στην συνέχεια την δεύτερη. Τη δεύτερη φορά δυσκολεύτηκε πιο πολύ, τελειώνοντας την δραστηριότητα σε περίπου 5 λεπτά. Και σε αυτή την περίπτωση τελείωσε τις εικόνες διαδοχικά, με την διαφορά ότι ξεκίνησε την πρώτη εικόνα, αλλά μετά από 10-12 κομμάτια σταμάτησε, συνέχισε στην επόμενη και τελικά έλυσε και το πρώτο παζλ. Την τρίτη φορά εμφανώς δυσκολεύτηκε αρκετά (περίπου 15 λεπτά). Ξεκίνησε την προσπάθεια σύνθεσης και των δύο παζλ μαζί, χρειάστηκε δύο μικρά διαλείμματα (παύσεις), τελείωσε πρώτα την μία και μετά αποτελείωσε και την άλλη. Το ιδιαίτερο όμως ήταν ότι τελικά κάποια κομμάτια βρισκόταν σε διαφορετικό παζλ, κάτι που έγινε αντιληπτό από το παιδί μόνο μετά το πέρας της δραστηριότητας, κοιτώντας την διαφορά στα λάθος τοποθετημένα κομμάτια (τα ακουμπούσε με τα δάχτυλά του), αλλά δεν έκανε κάποια κίνηση διόρθωσης των λαθών.

Από τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι το αυτιστικό άτομο μπορεί να αντιληφθεί με ιδιαίτερη ακρίβεια τις ελάχιστες λεπτομέρειες στην διαφορετικότητα δύο σχημάτων και (σε μικρότερο βαθμό) τις διαφορές των χρωμάτων. Το περιεχόμενο όμως μιας σύνθετης εικόνας φαίνεται να γίνεται αντιληπτό από το αυτιστικό άτομο μόνο ως ένα γενικό σύνολο, ενώ η τμηματοποίησή του σε επιμέρους στοιχεία και η σχέση τους με το σύνολο δεν αποτελεί εγκεφαλική διεργασία, την οποία τα αυτιστικά άτομα έχουν κατακτήσει (μερικώς ή ολικώς).

Αν και η γενίκευση ενός τέτοιου συμπεράσματος μπορεί μόνο να είναι προϊόν μιας αναλυτικής επιστημονικής έρευνας, εντούτοις η επιβεβαίωση μιας τέτοιας υπόθεσης θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί κάποια παιδιά με αυτισμό μπορούν να επαναλαμβάνουν ολόκληρες λέξεις (είτε με την μορφή ηχολαλίας, είτε με την μορφή μονολεκτικών εκφράσεων) αλλά δεν μπορούν να συνδέσουν δύο λέξεις μεταξύ τους σε πρόταση (το παιδί της παρατήρησης είναι μια τέτοια περίπτωση), ενώ κάποια άλλα παιδιά δεν έχουν την θέληση να προσπαθήσουν να επιλύσουν κάποιο παζλ (και ταυτόχρονα δεν έχουν ούτε καν ηχολαλικό λόγο). Ας μην ξεχνάμε ότι ο ανθρώπινος προφορικός λόγος αποτελεί μια διαδικασία αντίστοιχη των παζλ – επιμέρους μικρά στοιχεία αποτελούμενα από άλλα μικρότερα, σχηματίζουν μια σύνθετη έννοια που αποτελεί μέρος ενός γενικού συνόλου. Ίσως μια διαταραχή στην σύνθεση και αποσύνθεση των λεκτικών στοιχείων να αποτελεί την βάση της διαταραγμένης εξέλιξης του λόγου (έκφραση και αντίληψη) των αυτιστικών ατόμων.